Bij een succesvolle transformatie van bedrijventerrein Sloterdijk I Zuid naar een hoog-stedelijk woonwerkgebied zit de gemeente Amsterdam zichzelf behoorlijk in de weg. Zo concluderen zowel Alex Letteboer (JHK), als Henk Hartzema (Studio Hartzema) in een verkenning naar de ontwikkeling van de eerste van twaalf toekomstige woongebieden van Haven-Stad; een intensief bebouwde stad aan weerszijden van het IJ. Een stad ook waar volgens de plannen van de gemeente op termijn 150.000 mensen wonen en werken.
Volgens beide architecten stelt de gemeente te veel en te precies geformuleerde eisen voor Sloterdijk I Zuid. Van tevoren is al vastgelegd wat de aard en de omvang van de woningen moet zijn. Zij verwachten dat de huidige grondeigenaren daardoor geen trek zullen hebben in woningbouw. Maar het college wil nadrukkelijk in de verhouding veertig procent sociaal, veertig procent middenhuur/betaalbare koop en twintig procent dure woningbouw een nieuwe woonwijk realiseren.
Leefbaarheid
En dat is slechts één van de voorwaarden. Wethouder Marieke van Doorninck (GroenLinks) van Ruimtelijke Ordening, Grondzaken en Milieu legt de lat hoog. Sloterdijk I Zuid moet naast duizenden woningen ook 80.000 m2 bedrijfsruimte en kleinschalige kantoorruimte bieden. Leefbaarheid krijgt prioriteit. Niet alleen auto’s, maar ook scooters en fietsen worden straks inpandig geparkeerd. De parkeernorm is beperkt tot 0,2 per woning. Sloterdijk I Zuid krijgt bovendien een groen karakter: met groene daken, groene balkons en groene binnenplaatsen. Verder moet volgens het huidige college een duurzame, gezonde en sociale stad worden toegevoegd. Alleen dan kan naar de smaak van de gemeente een prettige en aangename woonomgeving ontstaan.
Letteboer legt de ‘dikke pakken aan gemeentelijke eisen’ liever ter zijde en pleit voor een andere aanpak. JHK wil zich laten inspireren door een bont gezelschap aan architecten, stedenbouwers en ontwikkelaars. Van stadsactivist Jane Jacobs tot utopist Charles Fourier. Van John Habraken, pleitbezorger van bewonersparticipatie tot Frank Bijdendijk, oud-directeur van woningcorporatie Stadgenoot. Die realiseerde in Amsterdam zogeheten solids; gebouwen waarvan vooraf de bestemming niet vastligt en in de toekomst de functie kan wijzigen. Het gaat erom dat we in die nieuwe stad maximaal flexibel zijn', aldus Letteboer.
Nieuw communisme
Hartzema betitelt de ambities van het gemeentebestuur als ‘nieuw communisme’. Hij hekelt bijvoorbeeld de voorgeschreven dichtheid (FSI 3,66-red.). Naar zijn mening kan een hogere dichtheid een bijdrage leveren aan meer levendigheid. 'Er zijn voldoende voorbeelden dat hogere dichtheid een aantrekkelijke stad kan opleveren', aldus Hartzema. Hij stelt onder meer voor op sommige kavels een deel van het ruimtebeslag voor bebouwing terug te geven aan de stad en te gebruiken voor betere openbare ruimte. Vervolgens kan extra hoge hoogbouw zorgen voor verdichting.'
Arjan Klok, stedenbouwkundige bij de gemeente Amsterdam, verklaarde tijdens de Provada in een eerste reactie wel degelijk geïnteresseerd te zijn in een bepaalde uitruil. Daarover is volgens hem het gesprek mogelijk, maar aan de stringente eisen van de lokale politiek valt volgens hem niet te ontkomen. 'De gemeente heeft bijvoorbeeld minimale woningformaten geformuleerd, omdat de markt anders steeds kleinere woningen maakt.'
Een nieuwe stad moet ook ontstaan in Amsterdam-Noord. Op en rond het Buikslotermeerplein. 'Bouw bovenop het winkelcentrum aan het Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord een nieuwe stad', zo suggereert Tim Vermeend van Urban Climate Architects voor. Dat is volgens hem niet zo heel ingewikkeld. 'Bij het huidige winkelcentrum zijn voldoende professionele partijen betrokken die graag de vrijheid krijgen woningen toe te voegen aan het gebied.'
Nieuw verhaal
Urban Climate Architects kent de locatie goed. Het was eerder betrokken bij de nieuwe invulling van het oude pand van V&D. Volgens Vermeend functioneert het huidige winkelgebied heel behoorlijk en kunnen op de begane grond drastische ingrepen achterwege blijven. 'Het gaat erom die 69 grote en kleine eigenaren mee te krijgen in een nieuw verhaal. Dat is het spel. Grote stedenbouwkundige ingrepen zijn echt niet nodig', aldus Vermeend.
De gemeente wil in dat deel van Noord ruimte creëren voor de toevoeging van minimaal 2.600 woningen. Het gebied rondom het Buikslotermeerplein moet vervolgens uitgroeien tot een nieuw stedelijk centrum. Maar de planvorming wil al vele jaren niet lukken. Direct na de eeuwwisseling ontwikkelde architect Sjoerd Soeters een eerste masterplan. Vervolgens beet het toenmalige ING Real Estate de tanden stuk op de uitbreiding. Ook de jongste poging van de gemeente om met een internationale ontwikkelaar van winkelcentra te komen tot een nieuw winkelgebied heeft het niet gehaald. Niet alle eigenaren waren bereid een bijdrage te leveren. Reden voor de gemeente Amsterdam om voor het Buikslotermeerplein op zoek te gaan naar nieuwe inspiratie.
Nieuwe ruimte
Bureau Architecten aan de Maas presenteerde ook een visie op het te vernieuwen Buikslotermeerplein. Architect Lenne van Schie acht het verstandig ‘nieuwe ruimte’ te maken. Alle gebouwen in het gebied die niet per bewaard hoeven te blijven, kunnen volgens haar worden gesloopt. Dan ontstaat ruimte voor de aanleg van nieuwe pleinen. Nieuwbouw kan vervolgens bestaan uit levendige plinten met een gevarieerd aanbod aan winkels, horeca en andere (werk-)voorzieningen. Met daar bovenop woningbouw. 'Realiseer voor de woningen een tweede maaiveld. En biedt de toekomstige bewoners een aantrekkelijke groene omgeving', aldus Van Schie.
Tot slotte ging de gemeente Amsterdam op zoek naar inspiratie voor de herontwikkeling van het Ringpark-kantoorgebouw in Amsterdam Nieuw-West. Wat moet er met het voormalige Nedlloyd-gebouw gebeuren? Bureau HofmanDujardin weet het wel: bouw WaterLily. 'Creëer aan de rand van het Rembrandtpark een nieuwe icoon', zo zegt architect Michiel Hofman. Bovenop het oude kantoorgebouw wordt als het aan hem ligt een opvallende woontoren van honderd meter hoogte geplaatst.
Integer gebouw
Voor hem is het oude kantoor (20.000 m2 kantoorruimte) van verzekeraar Nedlloyd uit de jaren zestig, ontworpen door De Vlaming en Salm, ‘een mooi integer gebouw’. Round Hill kocht het complex, inclusief de grote parkeerplaats aan de voorkant van het gebouw en een aangrenzend kavel, vorig jaar voor zeventig miljoen euro van Fortress Investment Group. Een groot deel van het complex, inclusief het voormalige bedrijfsrestaurant, wacht op een nieuwe bestemming. Round Hill is over een haalbaar scenario in gesprek met de gemeente Amsterdam. Boelens de Gruyter treedt daarbij op als gedelegeerd ontwikkelaar.
Volgens architect Michiel Hofman verdient de plek naast het Rembrandtpark meer ambitie. 'Op deze plek aan de Ring kan sterke verdichting nieuw leven blazen in een verloren stukje stad. WaterLily zal het kantoorgebouw transformeren naar een woongebouw met een mix aan appartementen voor verschillende doelgroepen en een uniek rooftop restaurant dat uitkijkt over de stad.' Voor hem biedt juist de aanwezigheid van het park ruimte om de lucht in te gaan. 'Door de zachte vormen en groene balkons sluit WaterLily aan op de omgeving en halen wij het park de woningen binnen.'
Op de eerste dag van de Provada 2019 presenteerden ook de Architekten Cie en Heyligers d+p hun visies op het gebouw. Marleen Valstar van Heyligers denkt aan diverse toevoegingen op en naast het klassieke kantoorgebouw. 'Het huidige gebouw heeft een mooie architectonische uitstraling. De afwerking van de buitenkant is prachtig. De kantoorvloeren hebben een mooie structuur en het paviljoen biedt interessante ontwikkelmogelijkheden. Bovendien is er vanuit het gebouw een fenomenaal uitzicht op het Rembrandtpark. Al die elementen moeten behouden blijven', aldus Valstar.
Zij stelt een aantal ingrepen voor. De verbinding van de buitenzijde van ringweg A10 – een deel van Nieuw-West waar veel nieuwe woningen worden toegevoegd- met het Rembrandtpark moet worden verbeterd. Dat kan door in het kantoorgebouw een opening te maken en een verzinkt fietspad dwars door het water richting het park te bouwen. Op het dak van het kantoorgebouw kunnen vijftien riante meerlaagse woningen worden toegevoegd. Ook is haar bureau voorstander van de aanleg van een tweede maaiveld bovenop de parkeerplaats. Langs dat groene dek kunnen kleine woningen en een levendige plint met voorzieningen als een fietsenmaker, bakker en buurtslager worden gesitueerd.
Aanpassing hele gebied
Pero Puljiz van de Architekten Cie ziet op zijn beurt in het oude kantoorgebouw en het achterliggende Rembrandtpark een geweldige kans om een nieuwe levendige stad te maken. 'Eigenlijk is het een makkelijke vraag. Het gaat niet alleen om transformatie van het oude gebouw, maar om aanpassing van het hele gebied.' Voor hem is het huidige Ringpark-gebouw een ‘gebouw zonder adres’. 'Het is nu een plek zonder straten. Een gebied zonder services. Bovendien is het er niet veilig', aldus Puljiz. Hij denkt niet alleen aan gebouwtransformatie, maar is voorstander van de bouw van een nieuwe stad. 'Breng een nieuwe energie in het gebied. Rond het Rembrandtpark kunnen zeventig woontorens met 700.000 m2 aan woonruimte worden gebouwd. Daarmee kunnen wij een belangrijke bijdrage leveren aan het verminderen van de woningnood in Amsterdam.'
Ir. Joëlle Lokhorst, projectontwikkelaar bij Boelens de Gruyter, toonde zich na afloop van de presentaties vooral gecharmeerd van plan WaterLily. 'De oplossing van Heyligers leidt slechts tot de uitbreiding met een klein aantal woningen. Een ruimere toevoeging maakt het wellicht makkelijker om een gebied te maken, dat ook ’s avonds voldoende levendigheid biedt.'
